Şafak Çatalbaş

Hukuk-u Hayal / Performatif Sunum

26/02/2014

Hukuk-u Hayal, performatif sunum; Ortak Eylem Aygıtı: Bir Etüd, 13. İstanbul Bienali, Galata Rum İlkokulu, 2013

Anlatıcı, aşağıdaki metni sahnede okuyarak oynar. Duyduğu ilk Latince sözcükleri (“Leges Duodecim Tabularum”) takiben devreye giren çevirmen, kendi uydurduğu fakat kulağa Latince gibi gelen bir dilde doğaçlayarak metne eşlik eder; onu bu uydurma dile tercüme eder. Çevirmenin varlığı ve spontane katkısı, önceden yazılmış sunum metnine eklemlenen absürd bir katman olarak kendi başına bir performansa dönüşür.

________________________________________________________

Şer’i hukuk, beşeri hukuk, hukuk-u hayal
Madde 62, 5. bent, 1. fıkra
Kanun Sistematiğinde Madde

Tüm şehir uykudayken,
Şişmanlar masa başında,
Tembeller ay ışığında,
Hatırı sayılır bir barınakta
Evli fareleri denetlerken,
Nişanlılık yasaları uyarınca,
Hükümsüz kurullarla
İzinsiz toplantılar yaparken

Nerden çıktı bu maddeler, madde ile belleğin doğası bu kadar farklıyken?

Evvel zaman içinde, yazıya geçirilmeleriyle birlikte, kanunlar değişime uğramaya başladılar. Sözlü gelenekte öncelikle ezberlenmesi kolay olsun diye kafiyeli, basit ve şiirsel olan kanunlar, yazıya döküldükten sonra karmaşıklaştı. Cümleler uzun ve edilgen hale geldi. Bir cümlenin içine çok sayıda yan cümle eklendi. Metinler giderek daha soyut hale geldi. Ayrıntılar çoğaldıkça daha genel, kapsayıcı bir dil benimsendi. Örneğin bir insanı bıçakla, tabancayla, boğarak veya aşırı dozda ilaç vererek öldürmek fiillerinin tümü tek bir maddede kapsanır: Öldürme.

Kasten Öldürme

Madde 82.- (1) Kasten öldürme suçunun;
a) Tasarlayarak
b) Canavarca hisle veya eziyet çektirerek,
c) Yangın, su baskını, tahrip, batırma veya bombalama ya da nükleer, biyolojik veya kimyasal silah kullanmak suretiyle,
d) Üstsoy veya altsoydan birine ya da eş veya kardeşe karşı,
e) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı,
f) Gebe olduğu bilinen kadına karşı,
g) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle,
h) Bir suçu gizlemek, delillerini ortadan kaldırmak veya işlenmesini kolaylaştırmak ya da yakalanmamak amacıyla,
i) (EK:29/6/2005 – 5377/9 md.) Bir suçu işleyememekten dolayı duyduğu infialle,
j) Kan gütme saikiyle,
k) Töre saikiyle,
İşlenmesi halinde, kişi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.

Hukuk kurallarının yazıya geçirilmesi halkın şeffaflık talebiyle oldu. Roma İmparatorluğu dönemine ait ilk yazılı kanunlar olan 12 Levha Kanunları (Leges Duodecim Tabularum, M.Ö. 451-M.Ö. 449), Roma halkının (pleb) hukuka erişim talebi sonucunda hazırlanmıştır.

-Sumumi u sumumi del manta. Sumum cus sum mai danka. Sum pukika. Saylent les intoraryum sivis pakem pare moskito. Summitu sun carianta – sie sie paradita.

Öncesinde Roma halkı, soylular (patrici) tarafından sır gibi saklanan örf ve adet kurallarına göre yönetilmekteydi. Halk, bu kuralları öğrenmek için toplumda bilgili kabul edilen ve canı isterse açıklamada bulunan kişilere başvurmaktaydı. Ayrıca bu kişiler yaptıkları açıklamalar konusunda yetkili veya sorumlu da değillerdi. Sonunda halk, keyfi uygulamalara son vermek amacıyla yazılı olmayan esnek örf ve adet kurallarının herkesin ulaşabileceği yazılı bir sisteme dönüştürülmesini talep etti.

-Sapia dominus arthur. Dominus sapıtabeleus.

Fakat zaman içinde bu şeffaflık talebiyle çelişir şekilde yazıya dökülen hukuk dili karmaşıklaşmaya ve şeffaflığını yitimeye başladı.

-Sapia meskotanta. Kaos strade.

Peki neden – neden?

-So homi insekale?

- Kimbilir?…  Hava atmak, iktidar sağlamak, gizli bilgiyi elinde tutmak, insanları kendine bağımlı kılmak gibi…

-Radiks malaryum eskapilas. Eskapitas malaryum la barbare…

- Hmmm bunlar bana insani zaaflar gibi geldi.

-Kue kapito non se te tio.

-Kanunlar insan mı acaba?

-Kuepta latina ditto homina huminis homini gırtlak?

- Henüz bilinmiyor ama araştırılıyor. Bazı geceler gökyüzünde parlayarak hareket ettiklerini görenler varmış, diyorlar.

-Kuyido huyimon petta, astra.

- Ben bilmem, neme lazım, şahit yazarlar.

-Kuali zartifos, ta reo, no ma pare!

…Öyleyse bu iki kişiyi şahitlerin huzurunda karı koca ilan ediyorum.

-Nimu varitti prodram, la va bandi, la me huerte.

Gelini öpebilirsin.

-Kue sarte, puero.

Demek ki; gelini öpme ihtiyacı ortaya çıkınca bir hak talebi oldu.

-Neo bisita neo bici tamba onli bit quaste.

Bu hak talebi kanunlarla düzenlendi ve bir yuva kuruldu.

-Luptes piribus, quare, home. Home totalli.

Öyle mi oldu? Bakalım…

-Homo… Homo quik…

Bir ilişkinin anatomisi:

İhtiyaçlar – haklar – kanunlar

-Homo su human naniante aliante punto – punto della tempra

İhtiyaçlar – kanunlar – haklar

-Lestudo el humus loreyne il vertel macistreto

Haklar – ihtiyaçlar – kanunlar

-Luptus tribus la viba obvimus

Haklar – kanunlar – ihtiyaçlar

-Hora figistlet homi humuni lupus

Kanunlar – ihtiyaçlar – haklar

-Lupus hummuni mumo

Kanunlar – haklar – ihtiyaçlar

-Humusi humadi mila aliyenti punto

Kombinasyon

-Luptu minibus lirayi tribus e lustiya omnibus homo homini lupus

İnsan ihtiyaçları tek tek bireylerin (ve genel olarak ihtiyaçlar da her tür canlının) içinde yer alırken,

-Homo su limani min il manti,

insan hakları, bu bireylerin arasında yer alır.

-Luptis viribus humuni trubus.

Aramızda
sıra sıra
haklar var
bazen bizi ayıran
ya da yakınlaştıran
hatta yapıştıran
an be an
Talan!

Anglo-sakson hukukunda vak’alar esas alınıyor, hakim daha önceki benzer vak’alardaki verilen hükümlere bakıyor. Şu meşhur “Loving Law” vak’asına bakalım: Mildred Loving; siyah kadın, Richard Loving; beyaz erkek. Yıl 1967. Yer Virginia. Aşkın kanunu yeniden yazıldı. Amerika ayağa kalktı. En az iki kişi. Hak talebi için en az iki kişi gerekiyor. Kalplerde ısınan ortak ihtiyaçlar hak talebiyle pişince, kanun nezdinde servis ediliyor. Uzun bir mücadelenin sonunda, ırklar arası evliliği yasaklayan kanun Amerikan yüksek mahkemesince geçersiz kılınıyor.

-Dura lez lets sex, do senta distur, do sente dustur skribente cogito. Desiperi um cestrum gestribum. İl gestriuim de juri, de facto. De facto, occupy.

Sözle eylem bir olunca, sözüm kanun olunca, samanlık seyran oluyor. Söylüyorum, öyleyse eyliyorum. Austin’e selam ediyor, hepinizi karı koca ilan ediyorum.

-Se sentre le rejim iniyotis kasap ipse ipse les repetita klasse irresete nor no narbeila, kesanta torto le ges masita barbarian.

Norm ne demektir?

-Bi subeta presa norm?

Normal nedir?

-Bis repetite klase bis repeta “la normal”?

Normlar statik midir, dinamik mi?

-Simus ea statik, simus ea dinamik?

Normlar sürekli değişiyorsa normal sabit kalabilir mi?

-Siges lege interalma interalma le siges paçen provakemistiker?

Normlar değişebilir.

-Simo suis, in inkrebende.

Normatif eylemler vardır.

-Simus e sim kuade normale.

Bunlar norm olmak zorunda değil.

-Sim sirius sima injuria – sim puika.

Normal ve anormal olarak tanımlanmazlar.

-Sivis paçen parabinnup.

Bir örnek:

-Sis pacye:

Philedelphia’da bisiklet yolu için kullanılan işaret eskiden bu şekildeyken (Şekil 1A) yeni şekilde bisikletçi kask giyiyor (Şekil 1B). Bu ekleme, normatif bir eylem: Bisikletçilerin kask giymesi gerektiğini öneriyor. Kask giymek norm haline gelebilir veya gelmeyebilir ve kesinlikle normal veya anormal olarak da nitelendirilemez. Ancak her şekilde kask giymek teşvik edilerek normatif bir eylemde bulunulmaktadır.

-Diem perdide dies erdid i diyes semper irade, vittirius e quas, vi quas a dixi, disketti disco. Scrabenti cogito. Cogito, cogito el bossum.

Normatif bir eylemde bulunulmaktadır.

-Doktus kon libro, domestus vi.

Bir eylemde bulunulmaktadır.

-Doktus vubius, doktum libro, ilberati libre librimo.

Eylemde bulunulmaktadır.

-Dİes libro deguel la si sental.

Bulun-ul-maktadır.

-Vittirius.

- Niye böyle pasif konuşuyorsun?

-İve koras kua temporaryos?

- Çünkü kanunlar böyle konuşuyor.
- Özne nerede?

-Biks, co sinto?

- Özne yürürlükte, gelecek.

-Do sento kon libru.

Bugün norm alıcılar devletlerdir, norm gönderici ise bir devletler topluluğu ya da örgütlenmesi, yani evrensel insan hakları için bir araya gelen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’dur; norm nesnesi de tek tek bireylerdir. (J.Galtung, İnsan Hakları, s.15)

-Draku komnients, nante tragablus, trablus do cento libido domini.

…Bir hayvan, ağaç, gökcismi ya da yapı kötülük kaynağı olabilir, ama norm gönderici ve/veya norm alıcı olamaz. Ya da modernliğin kuralları gereğince biz öyle varsayıyoruz.

-Erare humani eprense e perseviye dia de kul. El die di kul, kuetempre filaro del tempre o das humanas mendas.

(burada hayvan, ağaç, nesneler kullanılabilir)

-El frutto, el hu, cogne satur, emim tablus, cigarre, mondi…

Kim bu TÜZEL KİŞİ?

-Ecco hommo?

Gerçekte olmasa bile en azından teoride tüzel kişi, ilgili normları iki biçimde alabilen bir faildir.

-Ex abstrato, abstratos quan videli.

KORO:
Fâilâtün / Fâilün/
Mefâilün / Feûlün!

Tüzel kişi 1:

-İli tebum prince:

- Lütfen kişisel almayalım…

-İl fakito ilemi piers…

Tüzel kişi 2:

-il dento ibse i dente:

- Hıh, muhatabım değilsin.

-İe gus tedelse que, ade!

- A. Tüzel kişilik

-Bikura opus.

- A-aaa! Tüzel kişilk

-Bikorun quartos.

Madde 50.-

-Fraktatum les melli.

Tüzel kişinin iradesi, organları aracılığıyla açıklanır.

-Ortis et lieber, diagonal, de dalak.

Organlar, hukuki işlemleri ve diğer bütün fiilleriyle tüzel kişiyi borç altına sokarlar.

-Homosu humano mimenti alimenta puku, puku bonus tadıki, la visa.

Organlar, kusurlarından dolayı ayrıca kişisel olarak sorumludurlar.

-İbide minez, enis hominu, iris noche.

…ve bağırsakları bozulan tüzel kişi, aceleyle odadan çıkar.

-İn medio stap brütüs, ol partibus, partibu slibus, konsettu solicis, tibi tibi turbo.

Kesik kesik, 10 nefes.

-İn vino, vitru viva, intro viva, de isto, de isto, de histo.

Fail merkezli bakış açısı bu hukuk paradigması içinde birçok yerde meydana çıkar.

-İros so soleil froid de best, ire et dona best.

Birincisi, temel birim faildir. (J. Galtung, İnsan Hakları, s.52)

-Aytego artini, dela batto.

İkincisi, hukuki bakış açısı “kötülükle başa çıkma yolları” başlığı altında üç yöntem kullanmaya çalışır:

-Luvari in verbe magistruano, verteko, vertemuti:

1. Failleri iyi kılma

-İriverte traleybus

2. Failleri zayıf kılma

-Jivestati kamso veylo, macente

3. Failleri pasif kılma

-Maglevenu genelo simto itur, astragata ittur

KORO:
Cezalandırma!
Cezalandırma!

Cennet ve Cehennem
Ödül ve Ceza
Somut failler

-Maraganu, malum övgü, malamanus, malum yergi

Hukuk sistemi normlarla ilgisi olmayan durumlar karşısında kendini savunur.

-Makte o amito cenerasum quer sikritum. Sikritum non linere rebetika.

Hukuk sistemi, hukuk istemiyle kendini yeniden bulur.

Magreti sente karbus, magreta katrium nesesitas. ,

E. Kişiliğin sona ermesi

-Vidi quare kibirut

F. Saklı hükümler

-Kuegna natura saba

Hikayenin devamı, çeşitli hükümlerde saklıdır.

-Memento ori resemble, memento mori.

Sınırlı devam etme, ek maddelerle düzenlenmiş olup, tasfiye amacıyla isteğe bağlıdır.

-Mendeso menere otopre, mendeso more otoportre.

Epilog

-Milita tombris

“Benzer benzerini çeker”,

-”Misif dominici”,

ayna etkisine maruz kalmış bireylerce kabul edilmiş temel bir yasadır.

-modis viviendi il morsel vitta interno.

Hukuk gelenekleri ile kültürlerin düşünme tarzları arasında temel bir benzerlik vardır.

Multisi mukatti eleveretta simta vivendi operendi du domineci.

- Anglosakson/İskandinav normatif kültüründe uygun düşmeyen normlar atılabilir.

-Avudo sempre anglosakson el kubris el monere, et trettapra.

Yeni normlar bunların yerine geçer.

-E… El kompenia sere to se, toto retti.

- Alman normatif kültüründe uygun düşmeyen normlar gizlenebilir.

-Nihiles omnenpartu, süpüratu.

Eskiden kalan ‘normlar piramidi’ reddedilmez. Yeni normlar eklenebilir.

-Novi smisero premium non chiente, non chiente obstrata.

- Latin normatif kültüründe uygun düşmeyen olaylar tek tek ele alınır.

-Non fi fi non su o kuro.

Normatif sistem bağlılıktan çok hayranlık nesnesidir.

-Novi se sinsure novi kom tere mium no ce.

Normlar korunur.

-No sete estiembre evidente.

Sözün zarafeti!

-Nun inte eda mimu, sedu edante.

- Japon normatif kültüründe tümdengelimci katılığa daha az, olgular dünyasıyla mütekabiliyete daha çok vurgu yapılır.

-Lise domnibes agri domino nom sobis non yamagashi, inoti tubula.

Ustaca bir yeniden yorumlamayla, normlar yorumlanır. (J. Galtung, İnsan Hakları, s.71)

-Ute tam bido sedu tam bi tutam.

…ve şikayet aranmaksızın, verilecek ceza yarı oranında artırılır.

-Num nan kuen es libentum el deus half en halfe.

Somut failler ermiş muradına,

-Okire pulus minder quandu kulus,

hükümsüzler kat mülkiyetine…

-Occupy Gezi!

Hukuk-u Hayal
Şafak Çatalbaş

Metin: Şafak Çatalbaş, Pınar Bahtiyaroğlu
Performans: Şafak Çatalbaş, Ali Şahan Kuru, Sırma Öztaş (Seçil Demircan, Nazlı Bulum, Rıdvan Erdem Kaynarca ve “Ortak Eylem Aygıtı Korosu” ile birlikte)

Ortak Eylem Aygıtı, 2013